Leestijd: 5 min

Een jaar ouderschapsverlof en een dubbele taak voor het onderwijs: dat is volgens hoogleraar klinische psychologie Paul Verhaeghe nodig om kinderen zodanig op te voeden dat zij de wereld van morgen aankunnen. Een mini-essay.

Wat heeft een kind nodig om op te goeien in een snel veranderende wereld?

Kinderen brengen hun eerste jaren door in een microcosmos die zich maar traag uitbreidt, van moeder met baby naar een peuter binnen een gezin, naar een kleuter in een crèche. Deze microcosmos is een onderdeeltje van een steeds sneller veranderende geglobaliseerde wereld, met twee enorme risico’s: toenemende ongelijkheid en klimaatchaos. Wat kunnen wij de kinderen van vandaag meegeven zodat ze als volwassenen de wereld van morgen aankunnen?

Te beginnen met het begin, de microcosmos van hun eerste levensjaren, hoe ziet die er idealiter uit? Het antwoord op deze vraag is niet zo moeilijk, we hebben er tonnen onderzoek over. De realisatie ervan is een ander paar mouwen, dat vraagt maatschappelijke keuzes door volwassenen. Als maatschappij moeten we ervoor zorgen dat een baby en een peuter opgroeien in een liefdevolle en rustgevende omgeving, waar veiligheid en voorspelbaarheid centraal staan, met ouders die over voldoende tijd beschikken, met hoogopgeleide professionals die een behoorlijke verloning krijgen. Hoe veiliger en voorspelbaar de oorspronkelijke omgeving, des te steviger het oudere kind in zijn schoenen zal staan om naar buiten te treden, des te makkelijker het zal kunnen omgaan met snelle veranderingen. Een jongvolwassene vraagt niets liever dan de wereld te verkennen, hoe globaler hoe beter. Met globalisering zullen zij alvast weinig last hebben.

De concrete voorwaarden om dit mogelijk te maken liggen voor de hand: ouders moeten voldoende lang betaald ouderschapsverlof krijgen, bij voorkeur in combinatie met gemeenschapsvoorzieningen waar jonge ouders elkaar kunnen ontmoeten en hun ervaringen uitwisselen. Kinderopvang moet kwalitatief hoogstaand zijn – hoe meer we investeren in onze kinderen, des te meer gezonde volwassenen. Als een samenleving zich wil verzekeren van een goede toekomst moet ze investeren in haar kinderen. Een maatschappij die een term zoals ‘Child penalty’ hanteert (het inkomensverlies dat een volwassene lijdt door een kind te ‘nemen’), is een kortzichtige en tot ondergang gedoemde samenleving. Onze torenhoge productiviteit en de bijbehorende vermogensopbouw maken het perfect mogelijk om een volledig jaar betaald ouderschapsverlof te voorzien. Gecombineerd met kwaliteitsvolle crèches en kleuterscholen zal dit kinderen opleveren die zich voldoende veilig voelen, niet alleen om op hun eigen benen te staan maar ook om naar de ander toe te stappen – én sociaal, én autonoom dus.

De volgende taak is weggelegd voor het onderwijs, eigenlijk een dubbele taak. De eerste houdt in dat kinderen een ander, correcter verhaal te horen krijgen over de verhouding tussen mens en wereld. Niet meer dat van de mens (eigenlijk: van de man) die boven en buiten de natuur staat en over ‘alle schepselen der aarde’ heerst. Wel over de mens als onderdeel van een groter geheel, waar elke ingreep, hoe klein ook, effecten heeft op dat groter geheel. Niet dat van een beheersbare en controleerbare natuur; wel van een natuur als totaalorganisme dat zichzelf in evenwicht houdt. Een dergelijk onderwijs kan nederigheid en verwondering installeren, als dubbelmotief om te leren.

De tweede taak is een stuk moeilijker. Eeuwenlang was kennis het privilege van een kleine minderheid, vandaag de dag is dat gelukkig niet langer het geval, maar zitten we opgescheept met het tegenovergestelde probleem. Mensen en zeker kinderen worden voortdurend blootgesteld aan fake news en fake science, waarbij methodes gebruikt worden die ronduit bedrieglijk zijn en bovendien bijdragen tot het nog groter worden van de sociale ongelijkheid en de klimaatchaos. Het onderwijs van de onmiddellijke toekomst moet kinderen de vaardigheden aanleren om kennisbronnen te controleren, om een onderscheid te maken tussen bona fide kennis en bedrog.

‘Raising the future’ staat of valt met beslissingen die wij nu nemen. Laten we daarbij vooral denken aan wat onze kinderen straks, als volwassenen, nodig zullen hebben. Wat ons overigens niet ontslaat van de plicht om nu, als volwassenen, beslissingen te nemen waarmee we toch een deel van de fouten van het verleden kunnen herstellen.

Paul Verhaeghe