Menu
De lerende organisatie
Een schoolomgeving waarin professionals zichzelf en elkaar vragen durven stellen over hun werk en hun functioneren om samen in beweging te komen en nieuwe wegen in te slaan: dát is de lerende cultuur. Hoe krijgt een bestuur zijn medewerkers zover? En wat kunnen teamleiders en docenten zelf doen? Verhalen uit de praktijk en praktische tips.
Steeds meer scholen maken werk van een ambitieus leerklimaat. Een klimaat waarin schoolleiders, bestuurders en docenten continu samen nadenken over kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Hoe? Onder andere door actief leiderschap en samen leren en ontwikkelen. Elke school volgt hierin zijn eigen – soms grillige – pad van kwaliteit. Drie schoolportretten.
1.
Waar: Amsterdam
Wie: Tom van Veen, conrector
School: Amsterdams Lyceum
Ontdek in 2 minuten
- Waar het Amsterdams Lyceum z’n mooie cijfers aan dankt
- Wat een vrije cultuur voor je school kan betekenen
De docenten zijn de deskundigen
Het Amsterdams Lyceum mag zich rijk rekenen met hoge slagingspercentages, geringe uitval en grote instroom. Conrector Tom van Veen schrijft het succes vooral toe aan de kracht van de vaksecties die hun eigen kwaliteitszorg regelen. Wat denk je dat zijn tweede succesfactor is?
“Om te beginnen hebben wij veel vrijheid”, stelt Van Veen. Natuurlijk is er een Raad van Toezicht maar de schoolleiding bepaalt het beleid. Daar komt bij dat het Amsterdams Lyceum een categorale vwo-school is (“een bevoorrechte positie”) en dat alle levensovertuigingen welkom zijn.
Vertrouwen
Deze vrije schoolcultuur is volgens Van Veen de basis van het succes. Plus: het vertrouwen in de docenten. “Sinds vijf jaar ligt de kwaliteitszorg voor het onderwijs dan ook primair bij hen, en wel bij de secties. Zij analyseren elk jaar de resultaten, kijken wat de verbeterpunten zijn, stellen vast welke projecten ze willen uitvoeren.” Kan de schoolleiding zoiets belangrijks wel overlaten aan docenten? Van Veen: “Zij zijn de deskundigen, ik heb helemaal geen verstand van hun vak.”
Daarnaast heeft de school gekozen voor een intervisieproject. Van Veen: “Daarvoor maken we gebruik van een lerarenbeurs van de gemeente. De belangstelling van onze docenten voor die beurs was enorm: 25 aanmeldingen.”
Hijgerig
Het gaat dus goed op het Amsterdams Lyceum. “Maar,” waarschuwt Van Veen, “je weet nooit of je wel alert genoeg bent op wat er verandert, en waar je op moet anticiperen. Aan de andere kant moet je ook niet te hijgerig reageren op elke nieuwe impuls.” Eerst even rustig afwachten dus, maar zeker ook niet te veel achterover leunen.
Tips van Tom van Veen
- Ga uit van de kracht van de docent.
- Geef de docent vertrouwen en professionele ruimte.
- Maak de vaksecties verantwoordelijk voor hun eigen kwaliteitsbeleid.
2.
Waar: Almere
Wie: Bert van Bunningen, consulent
School: Echnaton
Ontdek in 2 minuten
- Hoe je het wij-gevoel in je school kunt versterken
- Wanneer collegiale visitatie werkt
De kracht van collegiale visitatie
De rectoren begonnen ermee. Toen volgden de teams. Samen gaan ze voor onderwijsverbetering door collegiale visitaties. In Almere werkt het, aldus Bert van Bunningen. “De kritische blik van collega’s levert mooie verbeterplannen op”, geeft hij je mee.
De Almeerse Scholen Groep (ASG) bestaat uit 42 basis- en acht vo-scholen. De directies van die laatste visiteerden elkaar al met regelmaat. Bert van Bunningen, consulent op vo-school Echnaton: “De rectoren van de acht scholen gingen bij elkaar op bezoek en bekeken het onderwijs aan de hand van acht ASG-kernwaarden. Ze voerden gesprekken, lazen documentatie, bezochten lessen en maakten een verslag van hun bevindingen.”
Iedereen draagt bij
Dit beviel zo goed dat de ASG besloot ook visitaties tussen teams en teamleiders binnen de verschillende scholen te organiseren. Het begon bij Echnaton. De teams konden hun eigen thema’s aandragen. Van Bunningen: “Dat sluit aan bij de ontwikkeling van de professionele cultuur die Echnaton nastreeft. Daarin moet iedereen een bijdrage leveren aan de onderwijskwaliteit. Door bij elkaar in de keuken te kijken, komen teams nader tot elkaar. Het wij-gevoel wordt hierdoor versterkt. Het doel is duidelijk: beter onderwijs waarin iedereen van elkaar leert. En dat spreekt aan.”
Veiligheid
Als leraren elkaar in de klas bekijken, is veiligheid een belangrijk aandachtspunt, merkt Van Bunningen op: “Mensen moeten open willen en durven zijn.” Daarvoor moet draagvlak gecreëerd worden – iedereen moet meegenomen worden. Alleen dan werkt collegiale visitatie.
Tips van Bert van Bunningen
- Geef leraren de ruimte met elkaar over leerlingen en onderwijs te praten.
- Raadpleeg andere scholen die ervaring hebben met collegiale visitatie.
- Creëer draagvlak voor collegiale visitatie zodat de betrokkenen zich er veilig bij voelen.
3.
Waar: Rozendaal
Wie: Clemy Oomens
School: Het Rhedense Rozendaal
Ontdek in 2 minuten
- Welke cultuurverandering Het Rhedens doormaakte
- Waarom je ontwikkelthema’s beter niet op kunt leggen
Op zoek naar de ziel
Dichte lokalen, traditionele lessen, weinig bezieling en trots, en matige onderwijsresultaten. Dat trof Clemy Oomens aan toen ze directeur werd van Het Rhedens Rozendaal. Dat vroeg niet alleen om het aanpakken van organisatorische zaken maar ook om een cultuurverandering. Hier lees je waarom.
Oomens begon met luisteren. Naar docenten, naar onderwijsondersteunend personeel, maar vooral ook naar leerlingen. “Ik ontdekte dat medewerkers en leerlingen niet trots waren op hun school en dat leerlingen zich niet gehoord voelden. De school was haar ziel kwijtgeraakt.”
Thijs Homan
Bij het in gang zetten van het veranderingsproces liet Oomens zich inspireren door het gedachtegoed van Thijs Homan. Oomens: “Voortbouwen op wat goed is, oud zeer opruimen, conflicten aanpakken, zorgen voor verbinding, de juiste condities creëren, geduld hebben, en je bij elke stap afvragen wat de leerling eraan heeft.”
Aan de hand van de uitkomsten van Oomens informatieronde, koos het team vier ontwikkelthema’s: Verbreding en verdieping, Ontplooiing, Inspiratie en Flexibel en parallel leren. Deze punten worden uitgewerkt door docenten, in projecten als ‘leerlingenbetrokkenheid’, ‘excellentie in de bovenbouw’, ‘wiskunde D’ en ‘het profielwerkstuk’. Een regiegroep zorgt voor afstemming en samenhang.
Begrensde autonomie
Hoewel de ontwikkelthema’s breed gedragen worden, ligt de manier waarop ze worden ingevuld niet vast. Niettemin wordt de autonomie van de docenten – waaraan ze bij Het Rhedens Rozendaal veel waarde hechten – begrensd door kaders. “Maar”, benadrukt Oomens nog maar eens, “we leggen zo weinig mogelijk van bovenaf op, want dat roept altijd weerstand op.”
Tips van Clemy Oomens
- Kijk altijd wat leerlingen bij de veranderingen winnen.
- Ga uit van wat goed is en bouw daar op voort.
- Zet mensen in de zon en check of iedereen dezelfde beelden voor ogen heeft.
Zo creëer je een lerende cultuur
Ontdek in 3 minuten
- Hoe je een professionele lerende cultuur creëert
- Waarom een kwetsbare opstelling even belangrijk is als lef
- Hoe je van feedback een mooi moment maakt
Geef zelf het goede voorbeeld!
Een schoolomgeving waarin professionals zichzelf en elkaar vragen durven stellen over hun werk en hun functioneren, constructief en met respect voor de ander, om samen in beweging te komen en nieuwe wegen in te slaan: dát is die lerende of leercultuur waarover het steeds gaat. Maar hoe krijg je als bestuur je medewerkers zover? En wat kunnen teamleiders en docenten zelf doen?
- Weet dat een lerende cultuur om onderlinge samenwerking op alle niveaus vraagt: directie, teamleiders, leraren en ondersteunende medewerkers.
- En dat al je mensen bereid moeten zijn en het lef moeten hebben zich kwetsbaar op te stellen.
- Realiseer je dat informeel leren de sfeer en samenwerking in een organisatie beter bevordert dan formeel leren.
- Stimuleer nieuwsgierigheid en het stimuleren van elkaar.
- Zorg dat goedgekeurde plannen en initiatieven ook daadwerkelijk uitgevoerd worden.
- Vertel je medewerkers waaróm de lerende cultuur nodig is. Omdat leerlingen het beste onderwijs verdienen? Of omdat er in de regio demografische krimp, een dreigend lerarentekort, dan wel een bedrijfsleven is dat om innovatief leren vraagt?
- Overweeg samenwerking met andere scholen. Op bestuursniveau maar ook bijvoorbeeld door docenten samen dezelfde workshops te laten volgen.
- Onderzoek ook de samenwerking met de opleidingsscho(o)l(en) in de regio: die leiden niet alleen studenten op maar begeleiden ook steeds vaker ervaren leraren.
- Geef zelf het goede voorbeeld: houd eerst je eigen rol tegen het licht.
- Bekijk kritisch de manier waarop je organisatie is ingericht en benoem alles wat niet bijdraagt aan de ontwikkeling van een professionele schoolorganisatie. Bepaal vervolgens per punt wat je kan doen om de belemmering te doorbreken.
- Pas je aannamebeleid aan: nodig bij vacatures alleen kandidaten uit die de lerende cultuur omarmen.
- Betrek medewerkers bij het formuleren van schooldoelen en -plannen en geef ze eigenaarschap bij het vormgeven van de nieuwe cultuur.
- Professioneel gedrag van medewerkers hangt niet alleen af van bekwaamheden en hulpmiddelen maar ook van motivatie: maak hier een speerpunt van beleid van.
- Bedenk dat docenten met een actieve teamleider sneller vooruitgang boeken binnen onderwijsvernieuwingen. Het is hoe dan ook belangrijk dat teamleiders laten zien dat ze ook lerend zijn.
- Wacht niet af tot het bestuur in actie komt: een lerende cultuur begint vaak met een kleine groep docenten die kijkt hoe het onderwijs beter kan.
- Vervang waar mogelijk vergaderingen voor werkbijeenkomsten. Die zijn informeler, nodigen meer uit tot participatie, en sluiten aan bij actuele werkzaamheden.
- Organiseer via sociale media informele leernetwerken van professionals die met dezelfde leervragen bezig zijn. Dat levert meer op dan leren in officiële bijeenkomsten.
- Intervisie en collegiale ex- of interne visitatie lenen zich voor ieder niveau: directie, teamleiding, lerarenkorps, onderwijsondersteunende medewerkers.
- Externe collegiale visitatie kan heel goed samen gaan met interne. Het voordeel van extern is dat medewerkers de kans krijgen collega’s van buiten te beoordelen: dat leert ze weer met een andere blik naar hun eigen school te kijken.
- Laat een kernteam van collega’s leerdoelen opstellen en pas die voor de eigen afdelingen of secties aan.
- Bij de terugkoppeling is iedereen aanwezig. Maak er ook een leuk moment van, met een borrel of etentje na afloop.
- Ze worden nog wel eens vergeten omdat ze minder vaak aanwezig zijn: de hybride docenten. Terwijl juist zij met hun brede kijk op onderwijs en de samenleving zo’n belangrijke rol kunnen spelen bij het creëren van lerende cultuur.
- Denk ook aan ouders en leerlingen. Hun ervaringen en geluiden vormen belangrijke signalen hoever de lerende cultuur op school al gevorderd is.